ബ്രഹ്മദേവന്റെ പുത്രനായ പ്രജാപതിയിൽ ഒരാളായിരുന്നു ദക്ഷ. ദക്ഷന്റെ ഇളയ മകളായ സതീദേവി ശിവനുമായി അഗാധമായ പ്രണയത്തിലായിരുന്നു, അവൾ ദക്ഷന്റെ അനുവാദവുമില്ലാതെ ശിവനെ വിവാഹം കഴിച്ചു.

ഒരിക്കൽ ദക്ഷൻ ഒരു വലിയ യാഗം നടത്തി, മകൾ സതിയെ യാഗത്തിന് ക്ഷണിച്ചില്ല. ശിവന്റെ മുന്നറിയിപ്പ് അവഗണിച്ചു സതി യാഗത്തിൽ പങ്കെടുക്കാൻ പോയി . ദേവി സതി ‘യാഗശാല’യിൽ എത്തിയപ്പോൾ ദക്ഷ അവളെ അപമാനിക്കാൻ തുടങ്ങി.

നാണംകെട്ട അവഹേളനവും അപമാനവും സതിക്ക് താങ്ങാനാകാത്തതായിത്തീർന്നു, അവൾ ‘യാഗാഗ്നി’ (യാഗാഗ്നി) യിൽ സ്വയം തീ കൊളുത്തി, ഈ ദാരുണമായ സംഭവം കേട്ട്, ശിവൻ പ്രകോപിതനായി, തന്റെ തലമുടി നിലത്ത് അടിച്ചു. ആ ആഘാതത്തിൽ നിന്ന് വീരബദ്ര, ബദ്രകാളി എന്നീ രണ്ട് ദേവതകൾ ഉദയം ചെയ്തു.

ദക്ഷനെ കൊല്ലാനും യാഗം നശിപ്പിക്കാനും ശിവൻ അവരോട് കൽപ്പിച്ചു. വീരഭദ്രയും ബദ്രകാളിയും ‘യാഗശാല’യിൽ എത്തുകയും അവർ യാഗ പരിസരം തടസ്സപ്പെടുത്തുകയും നശിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. വീരഭദ്രൻ ദക്ഷനെ വധിച്ചു.

ഭഗവാൻ ബ്രഹ്മാവും വിഷ്ണുവും ഭഗവാനെ സമീപിച്ച് പ്രാർത്ഥിച്ചു. ശിവൻ ശാന്തനായി, യാഗ പൂർത്തീകരണത്തിനായി ദക്ഷന്റെ ജീവിതം തിരികെ നല്കാൻ സമ്മതിച്ചു. ദക്ഷന്റെ തല കണ്ടെത്താൻ കഴിയാത്തതിനാൽ, ഒരു ആട്ടിൻകുട്ടിയുടെ തല ശരീരത്തിൽ ഉറപ്പിക്കുകയും അവനെ പുനരുജ്ജീവിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. ഭഗവാന്റെ കൃപയാൽ ദക്ഷൻ തന്റെ യാഗം പൂർത്തിയാക്കി.ഈ യാഗത്തിന്റെ സ്ഥലം പിന്നീട് ഇടതൂർന്ന വനത്താൽ മൂടപ്പെട്ടു.

നൂറ്റാണ്ടുകൾക്ക് ശേഷം കുറിച്യസ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന മലയോര ഗോത്രക്കാർ ഈ വനമേഖലയിൽ മാനുകളെ വേട്ടയാടുകയായിരുന്നു, അയാൾ ഒരു കല്ലിൽ അമ്പ് മൂർച്ച കൂട്ടുകയായിരുന്നു, പെട്ടെന്ന് അതിൽ നിന്നും രക്തം ഒലിച്ചിറങ്ങി. ഈ വിചിത്ര പ്രതിഭാസം മലയോര ഗോത്രവർഗ്ഗക്കാരെ ആശയക്കുഴപ്പത്തിലാക്കി, അവർ ഈ സംഭവം അടുത്തുള്ള പടിങ്കിട്ട നമ്പൂതിരിയുടെ ഇല്ലത്തെ അറിയിച്ചു. ഒരു പ്രത്യേക സ്ഥലത്ത് ഒരു വിഗ്രഹം കിടക്കുന്നുണ്ടെന്ന് തന്ത്രശാസ്ത്രത്തിൽ നല്ല അറിവുള്ള നമ്പൂതിരിക്ക് ഒരു ഉൾക്കാഴ്ച ലഭിച്ചു.

മണത്തണ ഗ്രാമത്തിലെ നാല് പ്രമുഖ നായർ കുടുംബങ്ങളെ അറിയിക്കാൻ കുറിച്യന്മാരോട് നമ്പൂതിരി പറഞ്ഞു. കുറിച്യക്കാർ മണത്തണയിലെത്തി കുളങ്ങരയത്ത്, ആക്കൽ, കരിമ്പനക്കൽ ചാത്തോത്ത്, തിട്ടയിൽ കുടുംബങ്ങളെ അറിയിച്ചു.

നായർ തറവാട്ടിലെ നാലുപേരും പടിങ്കിട്ട നമ്പൂതിരിയും സംഭവം നടന്ന സ്ഥലത്തേക്ക് പോയി. കാട്ടിൽ ചോരയൊലിക്കുന്ന ഒരു കല്ല് അവർ കണ്ടെത്തി. വെള്ളവും നെയ്യും പാലും ഉപയോഗിച്ചുള്ള ശുദ്ധീകരണത്തിന് രക്തയോട്ടം നിയന്ത്രിക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല, ഒടുവിൽ ഇളം തേങ്ങാവെള്ളം രക്തം തടഞ്ഞു.
ജ്യോതിഷിയുമായി കൂടിയാലോചിച്ചപ്പോൾ ദക്ഷന്റെ യാഗം നടന്ന പുണ്യഭൂമിയാണിതെന്നും ചോരയൊലിക്കുന്ന കല്ല് ‘സ്വയംബു വിഗ്രഹം’ ആണെന്നും അവർ മനസ്സിലാക്കി. ദേവി സതി ‘യാഗാഗ്നി’യിൽ സ്വയം ദഹിപ്പിച്ചതിന് തൊട്ടടുത്താണ് ശിവൻ ‘സ്വയംബു’ രൂപം സ്വീകരിച്ചതെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.

സ്വയംഭൂ വിഗ്രഹം കണ്ടെത്തിയ സ്ഥലം ‘അക്കരെ കൊട്ടിയൂർ’ എന്നാണ് അറിയപ്പെടുന്നത്. വൈശാഖ മഹോത്സവത്തിൽ മാത്രമാണ് “അക്കരെ കൊട്ടിയൂർ” തുറക്കുന്നത്. ‘ഇക്കരെ കൊട്ടിയൂർ’ നാലുകെട്ട് ക്ഷേത്ര സമുച്ചയമാണ്, അവിടെ പതിവ് പൂജകൾ നടക്കുന്നു. തന്റെ ആത്മീയ ദർശനത്തോടെ ഇന്നത്തെ ആചാരങ്ങൾ ക്രമീകരിച്ചത് ശ്രീ ശങ്കരാചാര്യർ ആണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.

എല്ലാ വർഷവും മെയ് – ജൂൺ മാസങ്ങളിലാണ് ഇവിടുത്തെ വൈശാഖ മഹോൽസവം നടക്കുന്നത്.

ആയിരകണക്കിന് ഭക്തരാണ് എല്ലാവർഷവും നടത്തുന്ന ഉത്സവത്തിൽ പങ്കെടുക്കുന്നത്.

കണ്ണൂർ ജില്ലയിലാണ് കൊട്ടിയൂർ. തലശേരിയിൽ നിന്ന് 64കിലോമീറ്റർ അകലെ. കണ്ണൂരിൽ നിന്ന് കൂത്തുപറമ്പ് വഴിയും കോഴിക്കോടു നിന്ന് മാനന്തവാടി വഴിയും കൊട്ടിയൂരെത്താം. — at Kottiyoor Temple.